دانشگاه علامه طباطبایی

دانشکده علوم اجتماعی

گروه مددکاری اجتماعی

مقطع:  کارشناسی ارشد

عنوان:

«مقایسه عوامل مرتبط در عود بیماری اعتیاد نزد بیمارانی که سؤمصرف مواد داشته اند و افراد معتادی که عود نداشته اند»

استاد راهنما:  

جناب آقای دکتر سیداحمد حسینی

استاد مشاور:  

جناب آقای دکتر حبیب آقابخشی

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فصل اول: کلیات تحقیق

در کنار اقدامات پیشگیرانه درمان سؤمصرف کنندگان مواد یک راهبرد ملی مبارزه با سؤمصرف مواد و تجارت آن است. نظام درمان باید بیش از پیش توسعه یابد تا بتوانیم با معضل مواد مقابله کنیم. 60 درصد معتادان جهان آسیا، 20 درصد اروپا و بقیه در سایر قاره هازندگی می کنند (گزیده مقالات آموزشی برای ارتقاء دانش دست اندرکاران مبارزه با مواد مخدر ایران:  سال 1384)

«در کشور ما به طور قطع بیش از دو میلیون نفر، مواد مخدر مصرف می کنند و با توجه به میانگین خانوار (یعنی 2/5)، متجاوز از 10 میلیون نفر اعضای خانواده هااز مصرف مواد مخدر رنج می برند و مرگ های ناشی از مصرف مواد مخدر، در ایران مرتباً افزایش می یابد. (گزیده مقالات آموزشی برای ارتقاء دانش دست اندرکاران مبارزه با مواد مخدر ایران:  ص 8) و نیز براساس آمارهای جمعیتی منتشر شده در سال 1375، بیش از 60% از جمعیت شصت میلیونی کشور را افراد زیر 25 سال تشکیل می دهند (مقالات اولین همایش ملی آسیب های اجتماعی در ایران: 1381، ص 196) و از مهمترین آسیب های اجتماعی مربوط به نسل جوان در کشور ما، گرایش این نسیل به مواد اعتیاد آور است. به گزارش رئیس مرکز پژوهش و آموزش سازمان زندان ها؛ قریب به 53% از 154,000 زندانی در کشور را زندانیان مواد مخدر تشکیل می دهند. (پیک زندان: 25 دی ماه 1378: 6)

در زمستان 1377، سازمان بهزیستی کشور با همکاری UNODC اجرای طرح مصرف و تغییر آن، عوامل مرتبط با شروع و ادامه مصرف، ویژگی های رفتاری مرتبط با مواد، تأثیرات جسمی، روانی و اجتماعی سؤمصرف مواد را در ده استان (تبریز، اصفهان، تهران، مشهد، اهواز، سمنان، شیراز، کرمانشاه، کرمان و ساری) آغاز نمود که در آن سؤمصرف کنندگان به گروههای مشابه اجتماعی، فرهنگی و قومی تقسیم شدند و در پایان تحقیقات نتایج حایز اهمیتی به صورت ذیل بدست آمد:

تغییر الگوی سؤمصرف مواد از تریاک بههروئین و حشیش

– تغییر روش سؤمصرف مواد از تدخین بهروش های ساده تری چون خوردن و تزریق

– اولین مکان سؤمصرف بهترتیب:  34% در میهمانی های دوستانه، 5/19% در منزل، 7/15% در اماکن عمومی و 3/8% در محل کار

– علل سؤمصرف بهترتیب:  کنجکاوی (7/44%)، کسب لذت (2/40%)، مشکلات خانوادگی (25%)، فشار دوستان (7/22%)، در دسترس بودن مواد (1/27%)، کمبودهای عاطفی (9/18%) و درمان دردهای جسمی (5/17%) (مقالات اولین همایش ملی آسیب های اجتماعی در ایران خرداد 1381، ص 126)

همان گونه که اشاره شد گسترش پدیده سؤمصرف مواد در سطوح ملی و بین المللی، ملل را به اتحاد راهبردهای مقابله ای، پیشگیری و درمان با هدف مهار آن هدایت کرده است که در این تحقیق بُعد درمانی مساله مدنظر است و اینکه چگونه می توان زمانی که بیماران درمان می شوند با توجه به اینکه این بیماری عودکننده و مزمن تلقی می شود. عوامل سبب ساز را شناسایی کرده تا در مراحل بعد نحوه مقابله با آن طراحی شود. کما اینکه امروزه اتفاق نظر بر این است که عوامل متعددی در مصرف و سؤمصرف مواد دخیل هستند (گلنتز و پیکنز، 1992)[1] و سؤمصرف مواد ناشی از تعامل عوامل متعدد است و همان گونه که گرایش به آن از عوامل مختلف زیستی، روانی، اجتماعی نشأت می گیرد زمانی که بیمار درمان شده و مجدد عود می نماید این فرآیند نیز از عوامل مختلف زیستی، روانی، اجتماعی تأثیر می گیرد که در این تحقیق سعی می شود با بهره گیری از تبیین های نظری زیستی، روان شناسی انحرافات و جامعه شناسی این عوامل مورد شناسایی قرار گرفته تا علاوه بر تعیین میزان اعتبار و روایی آن هادر زمینه کاربردی نیز از آن بهره گیری شود. چون متاسفانه با ارزیابی اجمالی و تجربی (نگارنده سال های متمادی به عنوان مددکار در درمان سؤمصرف کنندگان و خانوده های آن هااز نزدیک نقش داشته است) عملکرد بیماران، خانواده هاو نیز مؤسسات درمانی به نظر می رسد گاهی اوقات عوامل مؤثر در درمان و عود به صورت جدی یا در حد امکان همه جانبه نگریسته نمی شود و پاره ای اوقات این بی توجهی و درنظر نگرفتن عوامل سبب ساز زمینه عود را فراهم کرده و این مهم موجب بدبینی خانواده و بیمار و کاهش اعتماد به نفس و ناتوانی گشته و مؤسسات را در یک چرخه معیوب قرار می دهد.

هدف اصلی تحقیق

شناسایی عوامل مؤثر در عود بیماری سؤمصرف مواد و مقایسه آن با بیمارانی که عود نداشته اند.

ضرورت و اهمیت تحقیق:

– سؤمصرف مواد موضوعی پیچیده و چند بعدی است که هرکدام از تحقیقات تنها قادرند به ابعادی از آن بپردازند. به نظر می رسد تحقیقات انجام شده زمینه مناسبی برای مقایسه بیماران عود کرده و بیماران عود نکرده، فراهم نکرده است. تا تبیین دقیق تری از عوامل مؤثر بر عود بیماری بدست آید.

– سؤمصرف در جامعه کنونی ایران مساله ای فراگیر و بحرانی شده است در سال 10% به تعداد سؤمصرف کنندگان اضافه می شود و رشد سؤمصرف کنندگان تزریقی 30% است. (فصل نامه علمی ـ پژوهشی سؤمصرف مواد، مرکز تحقیقات آموزشی و فناوری اطلاعات ستاد مبارزه با مواد مخدر، انتشارات دبیرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر، سال دوم، شماره 5، زمستان 1382، ص 204) از دیگر سو، این مساله شیوع بیماری های عفونی مثل هپاتیت، ایدز و خطرات و هزینه های اجتماعی ناشی از سؤمصرف مواد را افزایش داده است.

– مساله سؤمصرف مواد در جهان امروز ازجمله مسائل مهم و اجتماعی است که در بیشتر کشورها به صورت مشکل عمده ای برای دولت هاجلوه می کند. در حال حاضر بحران مواد مخدر در کنار سه بحران اصلی دنیا یعنی بحران محیط زیست، بحران تهدید اتمی و بحران فقر به عنوان مساله روز دنیا شده است.

تاریخچه مصرف مواد در ایران:

اطلاع از تحول تاریخی مصرف و سؤمصرف مواد در هر جامعه،  هم از لحاظ پی بردن به ریشه و منبع ورود مواد مخدر چه فرهنگ آن جامعه و هم از جهت روشن کردن موضع گیری تاریخی آن جامعه در مقابل مواد و سؤمصرف آن، حایز اهمیت است. این نوع بررسی تاریخی همچنین می تواند به رد یا اثبات برخی از برداشت های رایج درباره اصل و منشأ مساله سؤمصرف مواد در جوامع مختلف کمک کند. هدف این فصل مروری اجمالی بر تاریخچه آشنایی مردم ایران با مواد قابل سؤاستفاده می باشد. (مهدیار:  ص 10)

ازجمله مواد طبیعی دارای خواص روان گردان و قابل سؤاستفاده رایج در عصر حاضر حداقل سه ماده، یعنی شراب، افیون و حشیش از نباتاتی بدست می آید که بومی آسیای مرکزی و فلات ایران بوده و از ادوار ماقبل تاریخ به صورت وحشتی در این سرزمین بعمل می آمده اند. دلایل تاریخی قاطعی در دست است که ساکنان ایران، به معنی تاریخی کلمه که بخش عمده ای از آسیای میانه و خاورمیانه فعلی را دربر می گرفت، از قرن هاقبل از میلاد با این نباتات و کاربرد مشتقات آنها به عنوان غذا، دارو و نیز وسایل تغییر حالات روحی یا ایجاد نشئه و نشاط آشنایی داشته اند.

1- مشتقات انگور و سایر انواع مشروبات الکلی:

استفاده ایرانیان از مشروبات الکلی دردوره پیش از اسلام مشهورتر از آن است که احتیاج به توضیح داشته باشد. بعضی از نویسندگان غربی از کمبوجیه به عنوان اولین فرد معتاد به الکل معروف تاریخ نام می برند (کارسون و بوپر 1992، 295).

توصیف مجالس میخواری پادشاهان و پهلوانان اساطیری، بخش مهمی از حماسه ملی ایران «شاهنامه فردوسی» را تشکیل می دهد.

در دوره بعد از اسلام نیز علیرغم نص صریح قرآن مجید درباره حرام بودن شراب و دیگر مشروبات الکلی، شواهد بسیاری از ادامه آداب و رسوم میخواری در دربار خلفای اموی و عباسی و پادشاهان محلی دست نشانده آنان بخصوص سلسله های ایرانی مستقل (از قبیل صفاریان، سامانیان و آل بویه) در دست است.

2- حشیش و دیگر مشتقات شاهدانه

گیاه شاهدانه، یا کنب هندی[1]، که حشیش، بنگ، چرس و ماری جوانا از آن بدست می آید، از گیاهان بومی آسیای مرکزی و ایران بوده و قرن هاپیش از میلاد مسیح در این بخش از دنیا بعمل می آمده است. نام علمی این گیاه cannabis Indica است که معرف اصل هندی آن یعنی «کنب هندی» می باشد.

آگاهی به جنبه های دارویی و خواص روانگردان بنگ ظاهراً از ادوار قبل از تاریخ در میان اقوام آریایی و در ایران باستان وجود داشته و هرودوت از اوستا، به نام وندیدار، که ظاهراً در دوره ساسانیان تدوین شده است به استفاده از بنگ به عنوان داروی سقط جنین اشاره شده است (پورداوود، 1332). بعد از اسلام حشیش کاربرد تفریحی و گاه سیاسی هم پیدا کرده است. حسن صباح پیروان اسماعیلی خود را با جشیش دگرگون می نموده و آنها را تا حدَ از خودگذشتگی به ترورهای سیاسی وا می داشته است. به همین علت پیروان او به حشاشین معروف بوده و بسیاری را عقیده بر آن است که کلمات Assassin و Assassinate و دیگر مشتقات آنها در زبان انگلیسی از همین کلمه گرفته شده اند.

به علت تأثیرات روانی آشکار حشیش مصرف آن از همان ایام با مخالفت رسمی مواجه شده و نوعی عمل ضد ارزشی محسوب می شده است.

مصرف حشیش، مانند شراب و افیون در دوره صفویه بسیار رواج یافت ازجمله شاه طهماسب، دومین پادشاه این سلسله، در دوران سلطنت خود به نوشیدن شراب و خوردن بنگ رغبت زیادی نشان می داد.

سؤمصرف حشیش در دوره قاجاریه نیز میان اقشاری از مردم، بخصوص دراویش، رایج بوده است.

3- افیون و تریاک

برخلاف شراب و حشیش، دلیلی به رواج استعمال افیون و مشتقات آن در ایران قبل از اسلام در دست نیست. نه در زبان های فارسی پیش از اسلام (اوستایی، پارسی باستان، پارسی میانه، یا پهلوی، معادلی برای افیون و تریاک وجود دارد و نه از حضور مواد افیونی در دربار پادشاهان ایران ذکری بعمل آمده است.

به دلیل همین فقدان اطلاعات درباره افیون و حتی کاربردهای طبی آن، در ایران قبل از اسلام بعضی از نویسندگان ایرانی معرفی افیون و تریاک به ایران را با حمله سپاهیان عرب زیر پرچم اسلام به این کشور هم زمان دانسته اند، ازجمله این نویسندگان استاد پورداوود، کویین و مک لافلین (1974) می باشند. افراد دیگری که این اتهام را تکرار کرده اند از شناخته بودن تریاک در عربستان قبل از اسلام و مصرف آن برای رفع گرسنگی و خستگی توسط سپاهیان اسلام صحبت کرده اند.

اعتقاد عمومی آن است که هر دو کلمه «افیون» و «تریاک» از زبان یونانی و ظاهراً از طریق ترجمه نوشته های پزشکان یونانی، وارد زبان عربی و فارسی شده اند. اصل افیون در یونانی «اپیون» است که به معنی شیره گیاه می باشد. به شیره منجمد خشخاش نیز اطلاق می شود. کلمه تریاک هم از ریشه یونانی therikos می آید و در آن زمان اصلاً به معنی مار یا حشرات گزنده بوده است. استفاده از عنوان تریاک در مورد ماده حاصل از شیره خشخاش ظاهراً به علت تأثیر آن در خنثی کردن اثر مسمومیت ناشی از مارگزیدگی و نظایر آن بوده است. (طرح پژوهش تهیه برنامه ملی مبارزه با مواد مخدر، همان منبع، ص 15)

طبق نوشته بیهقی، سلطان مسعود غزنوی نیز به خوردن مخلوط می و افیون عادت داشته و خواب سنگین او به دنبال استفاده از این مخلوط و ترس اطرافیان از بیدارکردن اوف به دشمنان سلجوقی شکست خوردۀ او امکان داد تا از چنگ او فرار نموده و با حمله متقابل لشگر او را شکست دهند. این شاید اولین حادثه تاریخی مهمی باشد که در دوره قبل از صفویه افیون در آن نقش داشته است. اگرچه خواص خواب آور و ضد درد آن از بدو پیدایش طب اسلامی ـ ایرانی هم توسط پزشکان ایرانی ـ اسلامی (ازجمله محمد پسر زکریای رازی و ابوعلی سینا) توصیف شده است. اما شواهد مربوط به سؤمصرف آن در موارد غیرپزشکی بسیار نادر می باشد.

ابوریحان بیرونی ظاهراً اولین دانشمند اسلامی است که به خاصیت اعتیاد آور افیون اشاره کرده و از نیاز معتادان به بالابردن میزان مصرف خود (یا پدیده تحمل) سخن گفته است.

شیوع ناگهانی سؤمصرف افیون، حشیش و انواع مخدر در دوره صفویه و ادامه گسترش آن به دلایل ذیل پدیده تاریخی بسیار جالبی است:

1- عوامل اقتصادی رفاهو تنعم حاکم بر دربار پادشاهان صفوی

2- عوامل اجتماعی: غلبه جنگجویان عشایر ترک زبان والی شیعه مذهب قزلباش بر شهرنشینان برخوردار از سنت های قومی، دینی، زبانی و فرهنگی دیرین و شیوه های خاص مدارا و جذب و تعدیل مهاجمان فرهنگی.

3- عوامل روانی: احساس ناامنی شدید درعین رونق اقتصادی و برخورداری از رفاه مادی تسبی (طرح پژوهش تهیه برنامه ملی مبارزه با مواد مخدر (روحانی رصا:  ص 3) شواهد تاریخی مربوط به دوره قاجاریه از شیوع سؤمصرف افیون، غالباً به صورت بلعیدن ولی گاهی هم به صورت دودکردن در میان قشرهای مختلف جامعه ایرانی حکایت می کند.

کشت خشخاش و تولید داخلی تریاک در قرن هجدهم و نیمه اول قرن نوزدهم بیشتر به منظور پاسخ گفتن به تقاضای روزافزون مصرف کنندگان داخلی بود. اما از نیمه دوم قرن نوزدهم کشت تریاک به عنوان یک محصول قابل صدور و «ارز آور» مورد توجه قرار گرفت.

دلیل این موضوع را باید در افول تولید و صدور ابریشم، نیاز فزاینده کشور به ارز خارجی برای پرداخت بهای کالاهای جدید خریداری شده ازغرب و نیز افزایش ناگهانی تقاضا برای افیون در سطح جهانی به دنبال «جنگ های تریاک» و باز شدن دروازه های چین  بر روی واردات تریاک جستجو کرد.

برای دانلود متن کامل پایان نامه اینجا کلیک کنید.